Śmiech w ciemności - Vladimir Nabokov, czyli przyjemność z samego opowiadania

„Żył sobie raz w niemieckim mieście Berlinie mężczyzna imieniem Albinus, bogaty, szanowany, szczęśliwy; pewnego dnia porzucił żonę dla młodej kochanki; kochał, lecz nie był kochany; i życie jego zakończyło się katastrofą. Oto cała historia i na tym moglibyśmy poprzestać, gdyby nie pożytek i przyjemność z samego opowiadania; i chociaż porośnięty mchem nagrobek bez trudu mieści skróconą historię ludzkiego życia, to przecież szczegół zawsze jest mile widziany”. No wiecie Państwo co! Taki początek powieści? Ten Nabokov to doprawdy dowcipniś.

Ale sama opowieść dowcipna raczej nie jest. Choć historia jak sam we wstępie pisze autor - stara jak świat, znana i tyle razy opisywana. Skoro znamy jej zakończenie, a przynajmniej je odgadujemy to można by zapytać po co czytać. Ale jak to po co? W końcu to Nabokov, a jemu trudno odmówić umiejętności opowiadania historii i kreślenia nastrojów, odczuć, tych szczególików, o których nam we wstępie wspomina. Cała dość cienka książeczka, podzielona na krótkie rozdzialiki spokojnie nadawałaby się na jakiś scenariusz filmowy - wszystko jest prawie do końca rozpisane.

Wraca tu znany choćby z Lolity motyw fascynacji starszych mężczyzn bardzo młodymi dziewczętami, erotyczna fascynacja, a potem odwracanie ról i nagle to słodkie bezbronne dziewczę okazuje się zdolne do perfidnej manipulacji, cynicznego wykorzystywania swej urody. Te elementy mogą wydawać się podobne. Ale zarówno ślepa miłość Albinusa do Margot, ani jej fascynacja Rexem, czyli facetem, który jako pierwszy wciągnął ją w świat doznań cielesnych i stał się obiektem westchnień, nie mają w sobie takiej siły jak te w najbardziej znanej powieści. To nie jest kwestia tylko objętości książki, ale też samej konstrukcji opowieści - bohaterowie są dużo mniej skomplikowani, świat wewnętrzny nie jest przedstawiony tak bogato, uczucia mocno powiązane z następującymi po sobie wydarzeniami i prawdę mówiąc wszystko dość przewidywalne. To chyba jedna z mniej skomplikowanych powieści Nabokova. Co nie znaczy przecież, że jest kiepska.
Mimo tej przewidywalności wydarzeń, mimo tych mało skomlikowanych postaci - on zauroczony i dający sobą manipulować, spełniający każde marzenie, wierzący we wszystkie wymówki; ona głupiutka i marząca jedynie o bogatym opiekunie, ciągle myśląca o sobie; mimo tego początku, w którym z mrugnięciem oka zdradza nam niby wszystko - powtarzam mimo wszystko to się czyta. Nabokov, nawet z tak mało skomlikowanej wydawałoby się historii trójkąta miłosnego, potrafi wycisnąć cholernie dużo. 

Zostawić rodzinę, stracić majątek dla czegoś co wydawało się szczęściem, z całą świadomością, że to nierealne by trwało dłużej niż chwilę. Marząc by trwało to jak najdłużej. Miłość jest ślepa. I znowu autor mruga do nas okiem - najpierw obserwujemy jak nasz bohater jest naiwny i zaślepiony, a gdy wreszcie naprawdę traci wzrok wreszcie dociera do niego prawda.

Jak wspominałem - język i styl może nie jest tak bogaty jak w Lolicie, ale też dzięki temu jest mniej chaotycznie, całość jest dużo łatwiejsza do strawienia. I nawet w tej krótkiej powieści można znaleźć już to za co tak wiele osób lubi tego autora - ironię, smakowite porównania, opisy, emocje. Skoro co do samego biegu wydarzeń wszystko wiemy już od początku, tym większą przyjemność można mieć z odkrywania samego tekstu - tego jak to zostało napisane i możliwości interpretacji  (choćby to jakie znaczenie mają tam tak liczne odwołania do filmu?).

Niedługo kolejne moje podejście do Nabokova, bo jest tego wart.
Ta powieść może rozczarować gdy się ją porównuje z innymi tekstami, ale też znając je możemy bawić się odkrywając w tej prostocie coś co chciał ukryć trochę głębiej.