Lolita - Vladimir Nabokov, czyli szokuje i zachwyca

Tytuł chyba zna każdy, albo prawie każdy. Ale ile osób naprawdę czytało, ile zna tylko z przekazu innych, ze streszczeń, lub z mniej lub bardziej udanych ekranizacji? Ja przyznam się, że oglądałem już dwie wersje, ale sięgnąłem po ten tytuł po raz pierwszy i  co od razu pragnę podkreślić - pewnie nie po raz ostatni. Przede wszystkim dlatego, że książki słuchałem, a to dla mnie spora różnica. Można upierać się przy tym, że ten tekst - spowiedź, wyznanie narratora gdy jest czytany może mieć w sobie dużo uroku, ale po pierwsze ja jednak wolę słowo drukowane i przy słuchaniu nie zawsze mogę się skupić, wracam po kilka razy, próbując przeniknąć klimat jakiejś sceny, po drugie nie mam możliwości tak łatwo wracać do jakiegoś akapitu, czy cofnąć się choćby o kilka stron do fragmentu, który mi się spodobał, no i wreszcie po trzecie: w książce jest sporo fragmentów, cytatów po francusku (których tu nie przetłumaczono), gierek słownych w języku angielskim, które kompletnie stają się nieczytelne jeżeli nie widzimy tekstu. A wiec wrócę do tekstu na pewno za czas jakiś. A wrócę dlatego, że to chyba jedno z moich osobistych odkryć i większych zaskoczeń literackich ostatnich lat - nie tyle sama historia, ale język jakim zostało to opowiedziane, bogactwo treści, skojarzeń, rozbudowanych porównań. Momentami może treść może zaskakiwać i gorszyć, ale jak tego się słucha (i czyta!) - to nie jest suche zeznanie składane na posterunku, ale raczej kwiecista, barwna, emocjonalna, szczera do bólu mowa kogoś kto sam chce się bronić przed ławą przysięgłych. Bronić wiedząc, że nie ma specjalnie szans na obronę, ba! nawet nie chcąc obniżenia wyroku. Bo on wie, że to on sam zgotował sobie najgorszą karę - świadomość tego co utracił, co zniszczył.

Romans 40-lata i powabnej 12-latki. Na ten opis zadrży z oburzenia pewnie niejeden człowiek. Jak można tego słuchać, jak można to czytać? Pewnie na dodatek sporo osób myśli sobie, że skoro komuś przychodzi do głowy taki temat, tak o tym pisze, to i sam ma podobne zboczenie i trzeba by go było zamknąć...

Ja nie widzę w tej książce gloryfikacji pedofilii, jej usprawiedliwiania, czy próby przekonywania nas, że to normalne. Nawet jeśli narrator w swoich pełnych erudycji wynurzeniach odwołuje się do innych postaci, do historii, próbuje nas wziąć na współczucie dla siebie, to jest to raczej pełna rozżalenia, smutku gadanina zmęczonego faceta, który czuje, że przegrał. Ta mieszanka uczuć wobec niego jaka się w nas rodzi - potępienia, obrzydzenia, a może współczucia, gdy widzimy jak poddaje się obsesji, a potem wreszcie dociera do niego w pełni wartość tej relacji - jest fascynująca i pokazuje mistrzostwo autora. Nakreślił głównego bohatera, który jest potworem i który oto skarży się nam, że został skrzywdzony, oszukany, opuszczony. Przecież nawet na chwilę jego piękny język i chełpliwość nie przysłaniają nam ohydztwa tego co robi. Nie ma obaw, że kogokolwiek tak książka może pchnąć w kierunku realizacji podobnego planu - wkradnięcia się w łaski nastolatki, uwiedzenia jej. Oto obraz psychiki faceta, który jest na pograniczu szaleństwa, jak napawa się najpierw swoją przewrotnością i zdobyczą, a potem cierpi gdy sam staje się coraz bardziej zabawką w jej rękach.     

Pożądliwość? Raczej więcej jest tu goryczy, samotności, kłamstwa. Może choroby. Która z jednej strony podsuwa mu różne obrazy, popycha go do robienia planów, a z drugiej strony momentami przeraża jego samego. Wyśmiewa kołtunizm społeczeństwa, konserwatywne jego zdaniem zasady, ale gdy uświadamia sobie co przeżyła jego miłość, dociera do niego potworność tego do czego ją zmuszał, co jej uczynił - zarówno on jak i inni na jej drodze. Można tylko westchnąć - szkoda, że tak późno. 

Różne mi się myśli pojawiały w trakcie czytania i po jej skończeniu, ale jak to przelać w krótką notkę, jak przekazać innym? Chyba nie potrafię.

Tych, którzy czytali i tych, którzy chcą się dowiedzieć więcej o tej książce zachęcam po prostu do zajrzenia na bloga W zaciszu biblioteki - Zbyszek analizuje ją tam w różnych aspektach i trudno wymyślić coś sensownego co w pewien sposób nie byłoby powtórzeniem tego co on już napisał o niebo lepiej. Sam pewnie też tam będę zaglądał gdy będę czytał ją za jakiś czas ponownie. Aby lepiej ją zrozumieć, jeszcze bardziej się rozsmakować (przekonajcie się na blogu Zbyszka ileż tam poziomów i drobiazgów do interpretacji).
W każdym razie: powieść urzekająca i fascynująca. To nie tylko świetny portret psychologiczny szaleńca, ale również opowieść o chorobie, żądzy i o uczuciu, opisanym tak prawdziwie, że mało można znaleźć w literaturze lepszych ujęć i wyznań. Ciarki chodzą po plecach. To niczym spotkanie z Hannibalem Lecterem, który zaprasza nas na kolację, gdzie raczy się mózgiem czy wątróbką. Okropność. Ale z drugiej strony jest w tym jakiś magnetyzm, te mroczne postacie budzą ciekawość, bo chcemy się dowiedzieć co sprawiło, że są takimi jakimi są. Zadajemy sobie pytania, czy mogliby się zmienić, a jeżeli tak to co ich do tego może skłonić...
Książka prowokuje nawet nie tyle wulgarnością, ale może właśnie zestawieniem tak pięknego języka, inteligentnego bohatera, z jego czynami i ze związkiem, który w naszej kulturze jest nie do pomyślenia.

Na pewno nie pozostawia nas obojętnymi. A to już dowód na jej wielkość.
Wersja audio lub papierowa