Papusza - Angelika Kuźniak, czyli co to jest szczęście

Zastanawiałem się czy pisać jedną notkę wspólną na temat książki i filmu, ale postanowiłem jednak je rozdzielić. To jednak dwie trochę różne bajki.

Przy okazji obu premier napisano i powiedziano już sporo o Papuszy. Bronisława Wajs. Po cygańsku Papusza, czyli Lalka. Chyba jedyna znana poetka cygańska (a może po prostu zbyt mało się interesujemy tą kulturą?), odkryta, tłumaczona i z publikacjami, ale to co mogłoby się wydawać szczęściem i początkiem kariery, stało się również jej przekleństwem. Odrzucona przez swoich, przez całe życie musiała zmagać się i z biedą i z samotnością. Tęskniąc za światem, w którym się wychowała. Za tą wolnością. Przestrzenią. Lasami, polami, niebem nad głową. Wychowana w taborze, to właśnie takie życie kochała najbardziej i czuć to nawet w jej wierszach. 

Książka przedstawia nam ułożone chronologicznie wszystkie etapy jej życia. I to co jest ogromnym bogactwem - autorka wykorzystała tu tyle materiałów źródłowych: nagranych wywiadów, fragmentów listów, wierszy, pamiętnika, rozmów z osobami, które ją pamiętają, że trudno o pełniejszy i ciekawszy obraz. To nie sucha relacja, fakty, ale żywy i ciekawy obraz. Wrażenie to pogłębiają dodatkowo zdjęcia archiwalne.
 

Mimo, że Kuźniak dużo miejsca poświęca historii: zarówno prześladowaniu Cyganów w czasie II wojny światowej, jak i próbach komunistów by zmusić ich do osiadłego trybu życia, do podjęcia pracy, to przede wszystkim książka o Papuszy. O cierpieniu kobiety, której wrażliwość została stłamszona przez trud codziennego życia, biedę i przez rozpacz spowodowaną oskarżeniami o zdradę. Po wydaniu książki przez Jerzego Ficowskiego, który ją "odkrył" dla świata, nigdy więcej już chyba nic nie stworzyła. To jej dar, ale i przekleństwo. Pewnie on sam nawet nie był świadomy, jakie konsekwencje może przynieść jego praca, by przybliżyć kulturę cygańską społeczeństwu Polski Ludowej. Zamknięcie się tej społeczności na "obcych", nieufność i próby władz by zlikwidować wszystkie wędrujące tabory, nałożyły się na siebie i efektem było skazanie poetki na życie poza wspólnotą. 

Smutna to książka. Pełna próśb, podań o wsparcie. Najpierw choroba męża, potem jej kłopoty ze zdrowiem... Chwilami ma się wrażenie, że to trochę jakby uwięzić pięknego ptaka w klatce i oczekiwać, że będzie tam równie szczęśliwy, samodzielny i zachwycający jak na wolności.  

Czy to pełna i prawdziwa biografia? Pewnie nie. Pewne pytania, niejasności w głowie się pojawiają. Ale myślę, że przybliża sylwetkę tej kobiety w takim ludzkim wymiarze. 

"Duża woda już w moim życiu przepłynęła. Mieniło się w niej raz dobro, raz zło. Zła więcej. Szczęście było, ale mało. Co to jest szczęście? Spokojnie żyć w świecie, pracować sobie, uczciwie. I jeszcze wolność mieć. Nie być zależne od jakichś wielkich zakrętasów. Tak jak kiedyś. Gdzie chciał, to pojechał, gdzie chciał, konika popasł. To było szczęście."

Bronisława Wajs Papusza, foto: PAP/Zbigniew Staszyszyn (za stroną radiowej Trójki).