Papusza, czyli czy byłaby szczęśliwsza

Była już u mnie notka o książce. Czas i na film. Po Nikiforze, można było się spodziewać, że kolejny film Krauze dotykający losu twórcy, którego wrażliwość, serce wyróżnia spośród tłumu i nie daje szczęście, będzie wyjątkowy. I tak jest. 

Zaiste, piękny obraz. 

Ale warto zaznaczyć, że nie jest to biografia. To raczej poetycka, malarska wizja snuta na kanwie życia Bronisławy Wajs - cygańskiej poetki. O ile w książce mamy dużo jej słów - z nagrań, z listów, możemy dotknąć trochę jej sposobu patrzenia na świat, sposobu myślenia, o tyle w filmie niewiele mówi. Dużo za to jest milczenia, zbliżeń twarzy, sylwetki. Nie musi się skarżyć na to co ją spotkało od ludzi, od losu - zdjęcia mieszkania, sprzętów w domu, ubrań, jedzenia, mówią same za siebie. 

Nie będzie też więc tu tak drobiazgowych opisów kolejnych etapów choroby, skomplikowanych relacji z mężem, przybranym synem, czy tego wszystkiego co zadziało się między nią, a Jerzym Ficowskim. Najlepiej więc traktować film, jako odrębną całość i koniecznie przeczytać książkę. Wtedy będziemy mieli pełniejszy obraz. Nie tylko poznamy bliżej sylwetkę Papuszy, jej twórczość, ale będziemy mogli trochę wejść głębiej w to co było źródłem jej twórczości - ukochanie życia cygańskiego, wędrówki taboru, bliskości przyrody, poczucia wolności. 

Nic dziwnego, że gdy to wszystko straciła, przestała też pisać. W ogromnym poczuciu samotności, odrzuceniu przez swoich, zmagając się z trudem życia codziennego, z biedą, mogła jedynie czytać to co napisała kiedyś. Nie chciała być nazywana poetką, bo straciła to co dawało jej tą umiejętność przelewania słów z serca na papier. 

Życiorys inny niż Nikifora, ale czujemy jakaś bliskość duchową tych postaci, jakąś czystość i wrażliwość, która zachwyciła innych. Dla nich to był głos serca, potrzeba przelania tego co czuli na papier, czy płótno, a inny widzieli w tym sztukę, szczerość i piękno.

Czarno białe (w krajobrazach aż czasem żal braku kolorów, ale daje to niesamowity klimat, a statyczna kamera zwiększa poczucie oglądania obrazu) piękne zdjęcia, muzyka Jana Kanty Pawluśkiewicza, dbałość o realizm, nastrój - to wszystko sprawia, że Papuszę warto zobaczyć i nawet kupić do domowej kolekcji.

A do mnie wciąż powraca pytanie o złożoność psychiki Papuszy (ale również cygańskich kobiet) - tak silnej, zdolnej do niezależności, ale jednocześnie akceptującej nie tylko patriarchat, ale nawet przemoc ze strony męża. Jak to zrozumieć, jak przyjąć, gdy wydawałoby się cały świat woła: możesz inaczej, porzuć ten sposób życia.

Zarówno film jak i książka na nowo wzbudzają zainteresowanie kulturą cygańską. Bo to mimo zmian cywilizacyjnych wciąż jest sposób na życie, wspólnota, która żyje według tradycji, a nie jedynie folklor, jak zadziało się z wieloma innymi mniejszościami.