Iwaszkiewicz. Pisarz po katastrofie - Marek Radziwon, czyli biografia polityczna

Mimo, że już za kilkadziesiąt godzin rozdanie Oscarów, zdałem sobie sprawę, że po raz kolejny nie dałem rady napisać o wszystkich nominowanych filmach - co ciekawe prawie wszystkie mam za sobą, ale z tych trzydziestu kilku szkiców notek wybieram często do ukończenia coś pod wpływem impulsu i nie zawsze mam ochotę pisać o tym o czym pisze się na innych blogach. Umówmy się więc, że jutro notka o jednym z filmów, moje typy zwycięzców, a dziś o książce, która leżała u mnie kilka miesięcy.
Podchodziłem do niej kilkukrotnie, potem sięgałem po coś innego, wracałem... Nie znaczy to, że nie jest ciekawa, ale po prostu to lektura niełatwa i wymagająca odpowiedniego nastroju. Niewiele tu znajdziemy ciekawostek z życia prywatnego, czego byśmy się spodziewali po biografii - to raczej próba ukazania postaci Iwaszkiewicza w kontekście pewnych wydarzeń historycznych, tego jak je postrzegał, interpretował, próba zrozumienia jego wyborów i postaw. Po lekturze książki jego prawnuczki miałem wielką ochotę na pogłębienie wiedzy o nim, niestety nie udało mi się na razie zdobyć biografii pióra Romaniuka, która zbiera świetne recenzje, ale mimo tego że przekopywanie przez tomisko (500 stron) Radziwona zajęło mi tyle czasu - nie żałuję ani trochę.

To książka, która pomaga zrozumieć lepiej złożoność osobowości Iwaszkiewicza, by nie ferować pochopnych ocen na podstawie pewnych wycinków, ale starać się spojrzeć na niego w pewnej szerszej perspektywie. Porobiłem sobie sporo zaznaczeń, ale gdybym próbował jej wszystkie pomieścić wyszedł by z tego elaborat na kilkanaście stron. Postaram się więc napisać krótko to co najważniejsze, a zainteresowanych zapraszam do dyskusji/sięgnięcia po książkę.

Oto człowiek, który wychował się na Ukrainie, gdzie wciąż żywe w rodzinie były wspomnienia powstańcze; człowiek który musiał uciekać z bliskimi przed rewolucją bolszewicką, potem przeżył jeszcze dwie wojny światowe, powstanie w Warszawie, który widział w Rosji potęgę wszechogarniającą, niszczącą wszystkich próbujących się jej przeciwstawiać. Jego przeżycia i doświadczenia miały ogromny wpływ na ocenę późniejszych wydarzeń, ocenę szans na zmiany, sposób myślenia o różnych próbach podejmowania walki o niepodległość w przeszłości (wielokrotnie powracający w książce) i w przyszłości. Tchórz czy po prostu realista? Sługus systemu korzystający z dobrodziejstw i profitów stanowiska czy też osoba, która uważała, że małymi krokami można osiągnąć poprawę sytuacji (nie tylko pisarzy, twórców). Ileż to razy w naszej historii wraca podobne pytanie - zrywać się do walki, przelewać krew, bojkotować władzę i możliwości jakie oferuje (może wreszcie emigrować) czy tak jak hrabia Wielopolski wierzyć, że w ramach wyznaczonych granic i tak można poprawiać los rodaków? 

Ciekawe są też fragmenty pokazujące jego fascynację dorobkiem kultury niemieckiej, pewien flirt z ideologią odwołującą się do Wielkiej Europy, a potem przerażenie co z tego dla całego kontynentu wynikło, to było jeszcze jednym kamyczkiem dołożonym do pewnego pesymizmu, fatalizmu, który potem obecny był w jego twórczości.

Oto człowiek rozdarty między dwiema kulturami, który całe życie wspominał krainę do której nie było już powrotu, która bezpowrotnie zniknęła; człowiek, którego fascynowała kultura zachodniej Europy, jej bogactwo ale jednocześnie wierzył głęboko w to, że i nasza kultura i jej dorobek jest i może być jej częścią. Cierpiał z powodu niszczenia bogactwa i różnorodności świata, który znał z młodości - tak w Polsce jak i w Związku Radzieckim, w którymś momencie nie tylko skreślono cały dorobek zachodni, odcięto się nawet od własnych korzeni. Iwaszkiewicz wciąż korzystał z wyjazdów, z możliwości jakie mu stwarzały władze komunistyczne, było to dla niego niczym oddech świeżego powietrza, ale jednocześnie uważał że dla pisarza piszącego po polsku miejsce jest jedynie w kraju, współczuł tym, którzy wybrali emigrację.

Oto człowiek, który przez całe życie tworzył, czuł potrzebę pisania, ale często (również przez to, że narzucano pewne ograniczenia przez wskazywanie co w PRL powinno być tematem głównym) nie był zadowolony z tego co wyszło spod jego pióra. Twórca płodny, ale dziś chyba trochę zapomniany - czy słusznie? Sporo tu również analizy jego twórczości, a dzięki mocno zarysowanemu kontekstowi historycznemu i światopoglądowemu autora, możemy lepiej pewne rzeczy zrozumieć, sięgnąć być może po nie raz jeszcze. 

Książka Radziwona to ciekawa lektura. I tak naprawdę nie tylko o Iwaszkiewiczu, bo czytając np. o tych wszystkich zmaganiach Partii ze Związkiem Literatów Polskich, o tym jak wielu się płaszczyło, ale też jak liczni byli podejmujący jakieś próby walki z systemem, wielokrotnie napotykałem na ciekawe fragmenty, które mogłyby być punktem do pogłębienia i kolejnych rozmów i dyskusji (np. takich jak o Łysiaka i jego ocenę różnych pisarzy). Dziś często oceniamy różnych pisarzy jedynie przez jakiś niewielki fragment ich dorobku czy działalności - ten się sprzedał, ten się zrehabilitował, ten jest odważny, a ten jest świnia. Dotyczy to takich postaci jak Iwaszkiewicz, ale przecież w tej książce nazwisk, które się pojawiają wokół niego jest całe mnóstwo - np. Dąbrowska, Miłosz, Słonimski, Tuwim, Ważyk, Brandys, Kisielewski  i wielu wielu innych (nawet Lem - to z dedykacją dla Książkowca). Dzięki dokumentom z IPN, fragmentom sprawozdań i komentarzy różnych ludzi przeżywających i oceniających różne wydarzenia mamy naprawdę materiał do ciekawych przemyśleń. 

I to jest ta wartość dodana do tej lektury. 

To książka nie tylko o Iwaszkiewiczu. Raczej o czasach w jakich żył, o pewnym pokoleniu i jego wyborach i sposobie patrzenia na świat, to lekcja historii. Ja mogę różne rzeczy oceniać inaczej. Ale nie przeżyłem tego co oni. Dzięki Radziwonowi troszkę lepiej mogłem się temu przyjrzeć. To ani laurka, ani oskarżenie, tylko próba zrozumienia. Informacji, dat, nazwisk, źródeł mnóstwo - ale niech to nie przeraża. Dla kogoś kto nie szuka sensacji i plotek, a raczej szuka wiedzy i czegoś do przemyślenia - lektura naprawdę do polecenia.

Postać niejednoznaczna, ale na pewno ciekawa i dla mnie pewnie to nie koniec "grzebania" w Iwaszkiewiczu.