Madame - Antoni Libera, czyli jak się pisze dla elit

Mam z tą ksiązką zdecydowany kłopot. I jak się okazało na spotkaniu DKK nie tylko ja (odetchnąłem, bo bałem się, że tylko ja będę kręcił nosem). Czyta się dobrze, ale jednak coś mnie w trakcie lektury zdecydowanie uwierało i przeszkadzało mi w czytaniu. Pisane jak "niby - autobiografia", ale jeżeli nawet narratorem jest ktoś starszy to przeciez nie ma co udawać - bohaterem jest młody człowiek, licealista przed maturą. I w tym świetle czytanie tych wspomnień jest dziwne - może pasować nam przy pierwszych rozdziałach, bardziej skupionych na szkole, takich "kumplowskich", ale późniejsze ciągnięcie historii "rozpracowywania" swej profesorki, wielostronicowe rozważania bohatera na różne tematy filozoficzne, historyczne, etyczne, bardziej by pasowały do starszego pana, który próbuje dokonać jakiejś retrospekcji, a nie do poziomu 18-latka. Ale jest jeszcze coś co drażniło i najfajniej uchwycone zostało to własnie w dyskusji na spotkaniu Klubu - wątków, cytatów i różnego rodzaju dywagacji jest tu tyle, od teatru, przez literaturę, aż po historię, że przeszkadzają w śledzeniu historii, którą opowiada nasz bohater. Można udowadniać, że to wszystko jest oczywicie połączone, ma związek ze sobą, ale powtarzam raz jeszcze: nie pasują do 18-latka, choćby chodził do najlepszego prywatnego liceum (a pamiętajmy chodzi w latach 60-tych do zwykłej państwowej szkoły) i jest tu tego za dużo. Po prostu autor chciał popisać się swoją erudycją, wiedzą, znajomością różnego rodzaju dzieł (i języka francuskiego, którym ma posługiwać się biegle nasz bohater) i stąd takie, a nie inne rozłożenie akcentów. Zobaczcie jakim pięknym językiem potrafię pisać, zachwycajcie się moim stylem, wiedzą, perełkami moich myśli. Kogóż tu nie ma? Gombrowicz, Conrad, Racine, Dante... Tyle, że ta podwójność narracji przeszkadza - bogate życie wewnętrzne chłopaka nijak ma się do dziecinności postępowania. Może gdyby bohaterem był ktoś inny...

Za dużo tu tych fajerwerków. Miejscami mamy więc fragmenty całkiem smakowite, w które można się zanurzać i chciałoby się żeby ciągnęły się dłużej (choćby wątek ojca Madame, temat wojny domowej w Hiszpanii), a inne aż chętnie byśmy przeskoczyli jak najszybciej.     

Często o tej powieści mówi się, że jest pewnego rodzaju rozrachunkiem z realiami Polski Ludowej, opisaniem jak wyglądała szarość tamtej rzeczywistości, dorastanie w niej. Jeżeli tak, to muszę stwierdzić, że dla mnie to mało głębokie. Większość to ogólniki (stanowiska i kariera dla partyjnych), parę scenek mniej lub bardziej trafnych, niektóre (jak np. scenka z komunikacji miejskiej z kontrolerem) bliższe chyba nawet współczesnym niż dawnym doświadczeniom. Całość opowieści o tamtych czasach ma w sobie może odrobinę ironii, gorzkiego spojrzenia, ale ma też w sobie dużo nostalgii. To były czasy... Może i było ciężko, ale nawet ludzie wtedy byli lepsi, jacyś dojrzalsi, głębiej wszytko przeżywali... To pewnie naturalne doświadczenie bliskie każdemu kto przekroczył jakąś barierę wiekową (30, 40, 50, 60 itd.). Czyż nie?
Dużo wyraźniejszy jest wątek fascynacji młodego chłopaka swoją nauczycielką, pierwszych porywów uczuć, tych marzeń, podchodów, wyobrażania sobie, że może się na coś liczyć. Opowieść o dorastaniu, dojrzewaniu, które ciągnie ze sobą chyba nieuchornne zranienia i uczenie się tego jak sobie z nimi radzić.  

Na pewno robi wrażenie zarówno język, mnóstwo odniesień do tego co zdaniem autora dla człowieka obytego z kulturą powinno byc oczywistością. Całość możemy więc odbierać nie tylko wprost jako pewną zamkniętą fabułę, ale pewnego rodzaju grę z widzem. Szkoda tylko, że moim zdaniem poprzez wkładanie w postać młodego bohatera, słów, znaczeń, wartości i symboli, które w jego ustach (i głowie) brzmią nienaturalnie autor trochę przedobrzył. Jak dla mnie bliższe to do zabawy formą i językiem niż do zamkniętego dzieła, które mógłbym uznać za porywające. Nie żałuję lektury, ale jest to powieść, po której mi niewiele zostaje. I nie wiem czy będę miał do niej ochotę wracać. Jakoś nie mam chęci pisać dużo o tej książce. Ale ciekaw jestem Waszych opinii. 

Wiem, wiem nagrody i podkreślanie, że to książka dla elit i dla smakoszy. Ale czy nie macie czasem wrażenia, że 90% zachwycających się i tak nie rozumie tego co przeczytała, a zachwyty powtarzają, bo właśnie chcą być jako członkowie tych elit postrzegani? Jeżeli będę miał ochote sięgnąć po coś wysmakowanego, napisanego przez znawcę historii, sztuki, kultury i w dodatku ciekawie i pięknym językiem to wrócę do niektórych powieści Waldemara Łysiaka. Świetne pióro, może nawet lepsze niż Libera, ale ze względu na to, że ma poglądy, których "elity" nie akceptują to twierdzą, że wstyd go czytać. Nie dajcie sobie wmówić tego kogo macie uznać za wspaniałego pisarza. Czytajcie, szukajcie, myślcie. Sami. A potem możemy rozmawiać i dyskutować.    

Szybkie rozwiązanie rozdawajki "historycznej" - niewiele osób chętnych, więc szybciutko tylko wyniki losowania: książkę otrzyma osoba z e-mailem wigry135@o2.pl. Gratulacje, wysyłka w tym tygodniu. Zerknijcie też na nową rozdawajkę :)

i jeszcze coś muzycznego na ten piękny wiosenny dzień