Igraszki z diabłem, czyli zabawa z Teatrem Telewizji

Niegdyś Teatr Telewizji był poniedziałkowym przysmakiem dla wielu tysięcy widzów. Niestety, ostatnio z tego cyklu pozostała w publicznej tv tylko nazwa i niszowe spektakle z dawnych lat, często nadawane w późnych godzinach wieczornych. Kiedyś gromadziły wokół telewizorów liczne rzesze fanów, aktualnie nieregularne spektakle sprawiły, że ich znaczna część "odpłynęła" ku rozrywce oferowanej przez inne kanały.Czy powrócą? Miejmy nadzieję, że tak. Ostatnie tygodnie skłaniają do ryzykownego stwierdzenia, że Teatr Telewizji odzyskuje swoją stałą pozycję w poniedziałkowej ramówce. Czy na dłużej? Zobaczymy.

Igraszki z diabłem to znakomity spektakl z 1979 r. oparty na sztuce czeskiego dramaturga Jana Drdy napisanej w okresie II wojny światowej (I wyd. czeskie - 1946, w Polsce - 1949).

Jego reżyserem był Tadeusz Lis. Wcześniej twórca takich spektakli jak chociażby "Jubileusz" wg D. Storey'a, "Urodziny" (J. Whiting), czy "Piknik" (L. Smoček).

Muszę przyznać, że Igraszki z diabłem są jednym z przedstawień, które utkwiło w mojej pamięci od pierwszego ukazania się na ekranie w 1980 roku i pomimo swych "nastu" wówczas lat, obejrzałem je z dużą chęcią, chociaż gdybym powiedział, że już wtedy byłem fanem teatru, to nie byłaby to szczera prawda. Jeżeli jednak zdarzało się, że nie uszła mojej uwadze jakaś powtórka tej sztuki, oglądałem ją ponownie, z równie ogromną przyjemnością jak za pierwszym razem.

Myślę, że niemałą zasługę tej fascynacji mogę przypisać obsadzie aktorskiej, jaka wzięła w niej udział. I dotyczy to nie tylko ról wiodących (bo uważam, że każdą z występujących postaci można uznać za "główną" - nawet łowczego granego przez Andrzeja Federowicza, który na ekranie ukazał się tylko w jednym dialogu ze scholastykiem - Wojciechem Pokorą podczas polowania na zwierzynę dla zapełnienia królewskich stołów podczas weseliska królewny Disperandy - Barbary Wrzesińskiej), ale nawet "podrzędnych" diabłów piekielnych, w których role wcielili się odpowiednio: Jan Jurewicz, Janusz Rewiński czy Maciej Szary.

Marcin Kabat (Marian Kociniak) ogrywając w mariasza drugorzędnych diabłów straszących w Czarcim Młynie (Janusz Gajos, Jan Prochyra) staje oko w oko (dosłownie i w przenośni) z dr Solfernusem (Jerzy Kamas), który ogrywając go właśnie w 'oko', staje się właścicielem jego kabata, a tak naprawdę - spoczywających w kieszeni dwóch cyrografów na dusze, podpisanych przez królewnę i jej służącą Kasię (Magdalenę Zawadzką), których wcześniej do tych czynów zachęcił diabeł Lucjusz w osobie Marka Kondrata. W zamian mają otrzymać kandydatów na mężów wedle ustalonych przez siebie kryteriów.

Dragon Kabat nie otrzymawszy wcześniej pomocy od scholastyka, postanawia dotrzeć do otchłani piekielnych i stamtąd wydrzeć utracone podstępnie cyrografy dla ocalenia niewieścich dusz.

Na miejscu natyka się na Kasię, która nie pozwoliła zbiec otrzymanemu kandydatowi na męża w osobie diabła Karborunda (Jan Prochyra), a wręcz uczepiwszy się go, na jego plecach, trafia do piekieł, żądając wypełnienia warunków umowy.
Tu jednak nie da się uniknąć skojarzeń podobieństwa charakteru Kasi, który do złudzenia przypomina frywolną Basieńkę Wołodyjowską: to samo spojrzenie, śmiech, figlarne ogniki w oczach mówiące: "I tak moje będzie na wierzchu...". Myślę, że to nie tylko moje wrażenie.

Po dotarciu przed oblicze samego Belzebuba (Tadeusz Kondrat), który w towarzystwie diabelskiego dr Beliala (Zdzisław Wardejn) ucina sobie smaczną drzemkę, Marcinowi udaje się odzyskać z diabelskich rąk utracone cyrografy i pomimo oblewających go potów po ujrzeniu madejowego łoża, na którym może się znaleźć, lizanego na dodatek wokół płomieniami ognia - niszczy podpisane krwią dokumenty ocalając tym samym "młode duszyczki" przed mocą piekieł.

Po powrocie na ziemię opowiada poznanemu wcześniej leśnemu zbójowi Sarko-Farce (Krzysztof Kowalewski) jakie to łoże przygotowane jest dla niego w otchłaniach piekieł za jego ziemskie poczynania.

Gdy postraszony zbój oddala się po ratunek do scholastyka, na ziemi pojawia się anioł Teofil (Jan Kociniak), który obwieszcza dragonowi dwie nowiny: dobrą - że zostaną spełnione jego trzy życzenia i niezbyt dobrą - że zbója Sarko-Farkę faktycznie czeka madejowe łoże.

Ratując od mocy piekielnych leśnego zbója i scholastyka, wykorzystując dwa ze swoich życzeń (to jakby coś zahaczającego w tej baśni o "Złotą Rybkę"), zaprzęga ich do pracy w Czarcim Młynie, aby pracując na rzecz innych ludzi sprawowali swą pokutę.
Gdy anioł Teofil pyta, czy ma jeszcze jakieś życzenie, stwierdza, że teraz, to już chyba potrzebuje tylko tytoniu, aby nabić swą fajkę. Chwilę po spełnieniu tej zachcianki nadbiega Kasia, która - jak twierdzi - goni go już od bram piekielnych, ale teraz już on jej się nie wyrwie...

Odlatujący Teofil słysząc jego błaganie o ratunek, że to będzie już ostatnia prośba, stwierdza, że tą ostatnią to był... tytoń w fajce.

Przeniesiona w 1979 roku na ekrany sztuka Jana Drdy wykorzystuje wszelkie możliwości ówczesnej telewizji przy realizacji tego spektaklu. Dziś mogą one wywoływać uśmiech na twarzy, gdy do osiągnięcia o wiele mocniejszych efektów wystarcza wciśnięcie jednego komputerowego klawisza. Ale przed 30 laty np. lądowanie i wzlot w powietrze anioła Teofila, rozdwojenie się Lucjusza, czy jego oddalanie się i znikanie na skutek działania święconej wody, były faktycznie niezbyt częstymi efektami wykorzystywanymi w twórczości telewizyjnej. Dzisiaj pojawienie się setki Lucjuszów nie byłoby żadnym problemem, ale to tym bardziej pozwala na sentymentalne spojrzenie na to widowisko. Dużo żartu, ironii i humoru pozwala na duży wieczorny relaks przed ekranem.

Pozostaje mieć nadzieję, że Teatr Telewizji nie trafi znowu do nisz, lub na późniejszą godzinę, aby z czasem całkowicie zniknąć z ekranu.
Jak to się już stało np. z tak niegdyś lubianym i masowo oglądanym Teatrem Sensacji (niezapomnianą "Kobrą"), która aktualnie jest tylko wspomnieniem.

A szkoda.