Poważny człowiek, czyli i jak tu żyć?

Jak to czasem los splata figle - jedną z lektur na wakacje, którą właśnie kończę jest "Sztukmistrz z Lublina", którego czytam w ramach spotkań Klubu dyskusyjnego (polecam wszystkim tę inicjatywę). Kto czytał ten wie, że jedną z ważniejszych warstw tej powieści są dylematy religijno-filozoficzne głównego bohatera, który odrzucił wiarę swych przodków i żyje bez zasad jednak wciąż mając wyrzuty sumienia. Kim jest Bóg i czy naprawdę wpływa na nasze życie? Czy chce naszego dobra czy jest nam obojętny? Czy karze, czy nagradza i jak rozpoznawać Jego wolę? Książka (aż wstyd się przyznać że czytana po raz pierwszy) czyta się nieźle, ale miało być o czymś innym. Otóż wczoraj z dysku wygrzebałem film braci Coenów, który jakoś umknął mi w kinach, a dotyczy podobnych spraw. Wiem wiem podobieństwa są powierzchowne - wiara i tradycje żydowskie, pytania o wpływ naszych starań na nasz los, o rolę religii... Ale bardzo mnie te podobieństwa rozbawiły i z tym większą przyjemnością obejrzałem film. Cholernie zabawny choć nie jest to komedia, ale historia tak podszyta ironią, pewnego rodzaju absurdalnymi wydarzeniami, że wciąż człowiek przypomina sobie różne sceny i wraca do niego uśmiech. Pełen refleksji, bo jest to film, który zapamiętam na długo, inteligentny, pozwalający na wiele interpretacji... Po prostu uczta!

Bracia Ethan i Joel Coen wielokrotnie już pokazywali nam, że potrafią opowiadać historie z drugim dnem. Nie komedie z pustymi gagami czy prostackimi dowcipami, ale raczej pewnego rodzaju przypowieści (nieraz pełne czarnego humoru) o ludzkich wyborach, o tym jaki wpływ na różne wydarzenia może mieć przypadek oraz o tym jak sobie radzić w sytuacjach, które wydaj się nas przerastać. Tu jest podobnie - to opowieść o Larrym Gopniku - przeciętnym (i wcale nie religijnym) człowieku, który uświadamia sobie, że cały świat obrócił się przeciwko niemu. Niczym Hiob doświadcza różnych katastrof (może tylko na mniejszą skalę - uwaga parę spoilerów) - opieka nad chorym bratem, zdrada żony, kłopoty w pracy, brak kasy itd. Piętrzą się one coraz bardziej, każde kolejne wydarzenie sprawia, że nasz bohater wydaje się coraz bardziej bezradny (najpierw stara się załatwiać sprawy "racjonalnie" czyli np. przez kancelarię prawną. Równolegle możemy oglądać kłopoty jego syna (może na mniejszą skalę ale dla niego to też sprawa "życia i śmierci"). Nowy kochanek żony Larry'ego manipuluje nim niczym dzieckiem, oboje zmuszają go do wyprowadzki, dzieci traktują go kompletnie instrumentalnie, a brata wpada w konflikt z prawem... Zaskoczenie, bezradność (co się dzieje?  ja nic takiego nie zrobiłem), wreszcie poszukiwanie jakichś odpowiedzi. Jedną z dróg jest wiara udaje się więc do rabina (a nawet do trzech). Trzeba samemu zobaczyć jakie wyjaśnienia i wskazówki dostaje - nie będę nikomu odbierał tej przyjemności. Cohenowie w każdym razie dość ironicznie pokazują nam skuteczność jakichkolwiek form "pomocy" (prawników też) - pozostawiają bohatera sam na sam z jego lękami, pytaniami i brakiem nadziei (bo czyż nadzieją jest skok w bok albo palenie trawki?). Wykładając matematykę przekonuje studentów, że pomaga ona zrozumieć świat, wytłumaczyć dlaczego dzieją się różne rzeczy, czy będzie to potrafił zrobić we własnym życiu? 

Cały film rozpoczyna się dość dziwną historią z przeszłości - oto małżeństwo przyjmuje pod swój dach zmarzniętego starca. Mąż cieszy się ze spotkania z dawno nie widzianym rabinem, natomiast żona twierdzi, że to tamten już zmarł, a nawiedził ich zły duch - dybuk, przebija więc go nożem. Nie otrzymujemy wyjaśnienia kto miał rację. I takie mruganie okiem do widza, aluzje i możliwość stawiania hipotez jest tu mnóstwo. Jak mówi wiara, tradycja, te wszystkie wydarzenia to kara za bezbożne życie, a może jakieś przekleństwo za winy przodków, przesądy? Jak żyć nie znając odpowiedzi? Nie przejmować się i żyć jak się chce czy właśnie przejmować się i chcieć coś zmienić? Być pokornym (jak mówi Talmud "Wszystko, co cię spotyka, przyjmuj z pokorą") czy walczyć?

Trochę pobrzmiewa mi tu szyderczo ironiczny ton, który nie raz widzieliśmy już u Allena. Bóg jakby bawił się tragedią naszego bohatera - nawet gdy kochanek zginie w wypadku to właśnie Larry będzie musiał płacić za jego pogrzeb, gdy już wydaje nam się (i bohaterowi), że wszystko wychodzi na prostą, że oto problemy udaje się rozwiązać finał daje nam kolejne sceny, które zaskakują i burzą nasze schematyczne myślenie o tym jak można zakończyć taką historię. 

Dużo by można o tym filmie pisać, ale na pewno warto go najpierw zobaczyć. Inni napisali już sporo (świetna dyskusja na temat interpretacji na filmweb), ja więc nie będę już pisał ani o odwołaniach biograficznych braci Cohenów, ani o różnych próbach analiz co tak naprawdę jest przesłaniem filmu. 

Rutyna i los (albo Bóg), który nam to burzy. Co byś zrobił gdyby wszyscy cię zawiedli? Gdyby prawda okazała się kłamstwem, a cała nadzieja w tobie umarła?

Film do obejrzenia na platformie iplex.pl
Trailer