Obywatel Kane, czyli spotkanie z klasyką filmu część 1

Na ten rok postanowiłem sobie odświeżyć albo zmierzyć się po raz pierwszy z różnymi klasykami. Stoi za tym nie tyle jakieś parcie by coś "zaliczyć", ale zwykła ludzka ciekawość przeciętnego połykacza kultury. Na początek - Obywatel Kane - w wielu zestawieniach numer jeden dzieł filmowych. W planach - ponieważ w lutym zamierzam obejrzeć jak najwięcej nominowanych do Oscara (widziałem dopiero 3), więc na kolejne miesiące Przeminęło z wiatrem, Casablanca i Deszczowa piosenka. O trylogii Ojca chrzestnego pisałem, potem poszukam może rzeczy nowszych. A może Wy podrzucicie jakieś propozycje?

O filmie, który jest uznawany za klasykę i dzieło genialne analizowane na wszystkie sposoby, pisać przeciętnemu widzowi niełatwo. Prochu przecież nie wymyślę, nie odkryję nic nowego. Mogę jedynie próbować subiektywnie ocenić jak ogląda się go po ponad 70 latach. Skupię się więc na odczuciach, jednocześnie zapraszając Was do seansu i własnych spostrzeżeń.
A obejrzeć go zdecydowanie warto! Może moje pokolenie i ja osobiście mamy trochę inny smak - nie przeszkadza nam kino czarno-białe, potrafimy cieszyć się starymi filmami, bo na nich się wychowywaliśmy, ale naprawdę jestem pod dużym wrażeniem tego filmu. To przede wszystkim świadomość oryginalności tego dzieła - tak od strony opowiadanej i niedokończonej historii jak i strony wizualnej. Ogromna przyjemność! Większość rzeczy, którymi dziś się zachwycamy w kinie miały przecież początek w dokonaniach właśnie takich twórców jak bardzo młody wtedy Orson Welles (choć trzeba przyznać, że miał świetny scenariusz Hermana Mankiewicza). Wyjść ze schematu zamkniętej i prostej historii - obojętnie czy to widowisko, komedia, czy dramat i zaproponować coś zaskakującego wymagało wtedy sporej odwagi. Jeżeli nawet dziś budzi to ciekawość, to jak podchodzili do tego filmu jemu współcześni?     

Można by ten film traktować jako ciekawą i dramatyczną opowieść o człowieku i jego życiu, porównywać choćby z "Aviatorem", ale już sam początek filmu trochę nas wybija z tego klimatu. Poznawanie poszczególnych etapów życia niedawno zmarłego tajemniczego magnata prasowego Cherlesa Fostera Kane'a przypomina nam tu dziennikarskie śledztwo i szukanie odpowiedzi na jakąś tajemniczą zagadkę. Reporter, który otrzymuje takie zadanie pojawia się kolejno u różnych osób, które Kane'a znały i powoli składa różne informacje niczym puzzle w nadziei, że uzyska pełen obraz. Czy widz taki pełen obraz ma szansę ujrzeć? Przecież zwykle o to w takich biograficznych filmach przecież chodzi. Mamy lepiej zrozumieć daną postać, ujrzeć ją w jakimś świetle. Tu dowiadujemy się coraz więcej o przeszłości Kane'a: o tym jak go zabrano od rodziców by zapewnić lepszą edukację, jak postanowił sam budować biznes wbrew swym możnym opiekunom, jak budował swoje imperium, jakimi zasadami się kierował, jak wyglądało jego życie prywatne... Tyle, że wciąż w tym obrazie są luki, pytania, zwłaszcza, że dowiadujemy się tego wszystkiego od osób, które go znały, ale w pewnym momencie ich drogi się rozeszły. Kto go znał naprawdę? Czym się kierował? Czemu mimo, że miał wszystko umierał w samotności?

Mamy więc i zagadkę, dramat, ciekawą biografię, nawet moralitet, ale to wszystko i tak nie zdefiniuje nam tego filmu, bo on nie daje się wcisnąć w sztywne ramki.
Złożoność psychologiczna postaci głównego bohatera i sama historia wciągają niczym dobry film współczesny, ale to co jeszcze bardziej w tym filmie smakuje to wszystkie pomysły na to w jaki sposób jest to opowiedziane. Ileż tu smaczków - od tych retrospekcji przez ciekawy klimat zdjęć i operowanie cieniem, przechodzenie od zbliżeń (np. miniatur) do szerszego planu, ujęcia z różnego kąta i odwrotnie - w jakim innym wcześniejszym lub mu współczesnym filmie widzieliście tyle takich rozwiązań? Tu prawie każda scena może sprawiać wrażenie, że ma jeszcze jakieś inne dno, coś ukrytego co wymaga przyjrzenia się jej jeszcze raz, wciąż pojawiają się jakieś pytania (np. czy zwróciliście uwagę, że reporter mimo, że pojawia się tyle razy, nigdy nie widzimy jego twarzy).

Fascynujący obraz. I to po tylu latach wciąż aktualne.