Król, czyli burdele, gangsterzy i stolica

MaGa: Bardzo lubię prozę Twardocha za jej pełnokrwistość, nerw, opisy, które zapadają w pamięć. Miałam niejakie obawy co do tego spektaklu wystawionego przez Teatr Polski w adaptacji Pawła Demirskiego i w reżyserii Moniki Strzępki. Od razu powiem – niepotrzebnie.

R.: To powieść głośna, ciekawy portret Warszawy z okresu dwudziestolecia międzywojennego, dość kontrowersyjny, bo w bardzo negatywnym świetle pokazujący sytuację środowisk żydowskich. Pewne mniejszości i fala antysemityzmu urasta tu do jakichś ogólnonarodowych fobii, ba nawet politycznych planów, które miałyby zostać zrealizowane, by oczyścić kraj z tego co "brudne". Fajnie, że to co szeroko dyskutowane udało się tak szybko przenieść na deski teatralne. I muszę przyznać, że dość udanie, bo powieść która nie jest wcale prosta w warstwie fabularnej, pełna wizji, snów, fatalizmu, na scenie Teatru Polskiego wcale nie wydaje się z czegoś okrojona.

M.: To opowieść o Kaplicy, „królu” Warszawy, gangsterze, który ma w ręku policję, polityków, dziennikarzy i jego pupilu - Jakubie Szapiro, bokserze, prawej ręce, który marzy, by stać się kiedyś takim „królem”.

R.: Dodajmy jeszcze nie tylko o nich, ale i o młodziutkim chłopaku, którego ojca zabili i który się do nich "przykleja". Wspomniałaś: gangsterzy i rzeczywiście to Warszawa o jakiej mało się pisze. Ale przewrotne to trochę, by jako ofiarę prześladowań, niesprawiedliwego losu ukazać człowieka, który sam krzywdzi innych, jest nieczuły na nieszczęścia jakie dotykają ludzi, myśląc jedynie o sobie, swojej wygodzie. Pomaga, troszczy się, ale jedynie po to, by pokazać swoją moc, swoją łaskawość. A sam trwoni kasę na przyjemności. Pieniądze rządzą światem - świat Kaplicy to zaułki, burdele, spelunki, targowiska.


MaGa: I trzeba przyznać pomysłowo wymyślona scenografia pozwalała akcji dziać się dynamicznie, raz jesteśmy na ringu, raz w zaułku, raz w mieszkaniu i zaraz potem w samochodzie, burdelu, Berezie Katruskiej. Nie ma wytchnienia, a obrotowa scena pozwala na przechodzenie z miejsca na miejsce. Dzieje się!

R.: To rozwiązanie pomysłowe i robi to wrażenie sporego rozmachu. Jedyne może czego chwilami brakować, to w scenach zbiorowych, np. ulicznych rozrób, trochę więcej ludzi. Ale faktycznie, te parę kamienic, kilka samochodów, okazuje się, że może spokojnie pozwolić nam na przenoszenie akcji z miejsca na miejsce bez zagubienia się widza w tym wszystkim. Robotnicy, mafiosi, ochroniarze, dziwki i w tym wszystkim również jakieś cwaniaczki, które choć oficjalnie mówią o uczciwości i czystości rasowej, gdy jest im to wygodne, robią interesy i korzystają z uciech oferowanych przez tych, których wyśmiewają.


MaGa: „Król” dzieje się tuż przed wojną, ówczesna Warszawa to był gorący tygiel narodowy, a w nim każdy musiał się opowiadać po którejś ze stron. Koszmarne czasy, w których rozmowy o ideach rozstrzygały się w bójkach ulicznych, manifestacjach. Gdzie głosiciele przeróżnych haseł zwalczali się każdym dostępnym sposobem, nie stroniąc od morderstw. Gdzie media napuszczały jednych na drugich, a policję można było kupić.

R.: Korupcja, układy i układziki sięgające nawet najwyższych stołków. Przecież Kaplica sam z tego korzysta, tyle że potem nagle los się od niego odwraca. Wydawało mu się, że jest wszechmocny. Kto nie jest mocny, bezlitosny, nie ma tu szans na przetrwanie. A czasem nawet i najsilniejszemu może się powinąć noga. Wszak władza i sukces rzucają się w oczy i kuszą by ją odebrać.

MaGa: Swoją drogą dobrze, że nie wszystko da się przenieść na scenę… trzeba przyznać, że scena dręczenia dziennikarza wystarczy w zupełności.

R.: Mówisz o odcinaniu kończyn? Tu sporo takich mało przyjemnych scen. Warto podkreślić iż to spektakl dość brutalny, zarówno w warstwie językowej, jak i wizualnej. Znowu powraca ta myśl: z gangsterów robi się bohaterów - przecież ta scena w slow motion, gdy wychodzą wśród dymów i świateł na ulicę jest kapitalna, niczym z filmu. A czym się oni różnią od faszystów, których przedstawia się tu jako tą siłę zła z którą trzeba walczyć - i jedni i drudzy na manifestację wychodzili uzbrojeni po zęby i z nadzieją że dołożą przeciwnikowi przy bezczynności policji.

MaGa: Brr. A nie odnosisz wrażenia, że ten spektakl nawiązuje do przysłowia: historia kołem się toczy? Odradzają się idee, które wydawało się, że się skompromitowały i odeszły do lamusa, ulice zapełniają się narodowcami, a naprzeciw nich stają kontrdemonstranci. Znów jakaś grupa społeczeństwa myśli: zostać czy emigrować? Potężne afery, sprzedajne media, szczucie jednych na drugich. Trochę cierpnie skóra…

R.: Te wątki dotyczące konieczności emigrowania są mocne, jakby naprawdę nie dało się żyć w tym kraju, studiować i pracować. A może jednak wszędzie dobrze gdzie nas nie ma? Pamiętaj o tym, iż pchała ich nadzieja o stworzenie własnego kraju, więc to była taka wizja, która jaśniała na horyzoncie i sprawiała, że wszystko tu wydawało się czarne i ponure. Nie chcę powiedzieć iż nic z tego co napisał Twardoch i co widzimy na scenie nie było prawdą, ale mam wrażenie, że trochę przesadza, pokazując jednostki, a stwarzając wrażenie, że opowiada o losach całej społeczności.

MaGa: A co myślisz o obsadzie? Według mnie było bardzo dobrze. Jako staruszkowie: Ryfka (Elżbieta Barszczewska) i Szapiro (Andrzej Seweryn) byli wyśmienici: ona lekko zniecierpliwiona, ale silna; on natomiast jakby zawieszony miedzy prawdą i kłamstwem. Młody Jakub Szapiro (Adam Cywka) też jest dobry, umiał nadać postaci cechy warszawskiego apasza. Wyborny był również Krzysztof Dracz jako kum Kaplica. Nie wiem czy on mi się nie podobał w obsadzie najbardziej. To był prawdziwy król półświatka – gangster, cham, ale jednocześnie miał w sobie coś co cenię – honor.

R.: Trudno mi wyróżnić tu pojedynczych aktorów, bo naprawdę wielu miało świetne fragmenty, do wymienionych przez Ciebie dorzuciłbym np. Marcina Bosaka (Radziwiłek), czy Mirosława Zbrojewicza (Pantaleon). Seweryn i Krzysztof Dracz na pewno ciągną ten spektakl. Nie podobała mi się za to Barbara Kurzaj, ale to dlatego, że cały pomysł na tę postać mnie irytował - zamiast latającego nad miastem wieloryba, snująca się po scenie i zawodząca ośmiornica... No nie wszystko może być idealne.
Udało się jednak moim zdaniem zrobić przedstawienie ciekawe od strony wizualnej, żywe, pełne energii i trochę zaczepne, podobnie jak powieść Twardocha. To nie jest cepelia z gwarą ulicy i piosenkami apaszowskimi, ale brudny, nieprzyjemny obraz tego że za obrazkami "Paryża Europy" jak nazywa się czasem Warszawę z okresu dwudziestolecia międzywojennego, stały też podziały społeczne i rasowe, bieda i przestępczość.

MaGa: To chyba najlepszy spektakl Teatru Polskiego jaki widziałam. Świetne rozwiązania sceniczne, dobrze dobrana obsada, dynamiczna akcja, opowieść o ludziach, o przemocy, kłamstwach, zdradach. O brudnej polityce, nieudolnych przywódcach, półświatku idącym ręka w rękę z partiami. Opowieść o tym co było, a jakby znów wraca… Mnie się podobało – więc polecam.

R.: Ja z pewnym wahaniem, ale też. Warto "Króla" zobaczyć samemu, szczególnie gdy zna się już powieść.